Wist je dat Nederlandse huisvrouwen al eeuwen bekend staan om hun propere stoepjes? Uit historische bronnen blijkt dat het Italiaanse reizigers uit de zestiende eeuw opviel dat hier regelmatig de ramen werden gelapt. Een mat bij de voordeur om je voeten te vegen, en dan een houten vloer met schoon zand: dat vonden ze toen typisch Nederlands. Het hele jaar was het Nederlandse huishouden dus keurig netjes, en daar kwam de grote voorjaarsschoonmaak nog overheen.
De echte grote schoonmaak werd voor Pasen afgerond, dus eigenlijk is dit artikel een beetje te laat. Ik denk dat de meeste mensen tegenwoordig pas schoonmaak-kriebels krijgen als de dagen een beetje warmer worden en de tuindeuren open gaan. Door het lentebriesje tuimelen vlokken stof door de kamer en de vroege lentezon laat zien dat m’n ramen ook al een tijdje niet zijn gelapt. Ik maak een sopje en ik ga maar eens aan de slag…
Wie heeft z’n witte was als eerste aan de lijn?
Zo ging het vroeger zeker niet! Het huishouden had een vast schema, waarin precies stond welke klussen op welke dag moesten gebeuren. Maandag is wasdag, de spullen die soms zondag al in een sopje waren opgezet worden dan allemaal gewassen en gemangeld, en te drogen gehangen aan de waslijn of te bleken gelegd in het grasveld. Zonder wasmachine moet dat een enorm karwei zijn, waar je op koude dagen nog rode, schrale handen met kloofjes aan overhield ook. In de buurt van mijn oma heerste een verhitte competitie: wie had de was op maandag het eerste aan de lijn? En welke lakens waren het witste? Je kon natuurlijk smokkelen, met een beetje blauwsel bij de witte was.
Het sop drupt van boven naar beneden
Iedere vrijdag werden de ramen gelapt in de flat waar oma woonde. De buurvrouw op de vierde verdieping begon. Vanaf het balkon kon zij met stokken en zwabbers alle ramen van haar flatje schoon krijgen, maar onvermijdelijk druppelde en streepte haar sop op de ramen van oma, op drie hoog. Geen probleem, want als de buurvrouw klaar was, ging oma lappen. En daarna de buurvrouw van de tweede en als laatste de bewoners van de begane grond. Met de emmers sop maakten ze daarna samen het trappenhuis van de flat schoon, schrobden de trap en de stoep en sopten de leuningen en de tussendeuren. Alles klaar? Dan dronken ze lekker koffie met elkaar!
Kolenkachel uit, schoonmaak aan
Maar de échte grote schoonmaak, dat was een ander verhaal. Mijn moeder herinnert zich dat de grote schoonmaak begon als de kolenkachel niet meer aan hoefde. Die kachel werd van de muur gehaald en buiten gezet. Dan pas zag je hoeveel roet en vettigheid zich in de buurt van die kachel had afgezet op de muur en de vloer. Niet zo gek, want elke ochtend moest de asla buiten worden geleegd, dus dan liep iemand met die volle la met grijs gruis door het hele huis. Een volle kolenkit kwam weer binnen, ook met groot risico op stof en viezigheid.
Van de zolder tot de kelder
Het schoonmaken begon op zolder. Alle spullen die daar het hele jaar rustig waren vergeten, kwamen nu tevoorschijn. Met de ragebol en de mattenklopper werd alles weer stofvrij en dan kon het weer netjes terug naar de zolder. De slaapkamers kregen een flinke beurt, de matrassen werden de tuin in gesleept om er daar met een mattenklopper al het stof uit te slaan. De kleden kregen dezelfde behandeling en de dekens hingen een dag te luchten aan de waslijn. De benedenverdieping kwam daarna aan de beurt. De gordijnen en de vitrage werden gewassen, de meubels gingen allemaal naar buiten en kregen een vers laagje bijenwas om het hout mooi te halen. Alles ging uit de kasten, die werden gesopt, schoon kastenpapier op de planken en dan konden alle spullen er weer keurig in terug. Ook in de kelder werd geveegd en geboend. Nu alle meubels toch van hun plek gingen, was dit ook het aangewezen moment om de muren opnieuw te rollen of het plafond een vers laagje verf te geven. Volgens de verhalen werden in Volendam zelfs de dakpannen van het dak gehaald om ze even door een sopje te halen! De echte grote voorjaarsschoonmaak duurde minimaal een week, meestal langer.
Ga maar lekker buiten spelen
En de kinderen? Die werden allemaal de straat op gestuurd. Moeder had geen tijd, die was druk bezig om het hele huis ondersteboven te keren en daarbij lopen kinderen alleen maar in de weg. Bij de buurkinderen thuis was dezelfde schoonmaakwoede losgebarsten, dus alle kinderen moesten verplicht buiten spelen. Voor het koken van het avondeten hadden de huisvrouwen tijdens de schoonmaak zeker geen tijd, dat werd een boterhammetje elke avond. Buurmeisjes van mijn moeder waren aan het einde van de grote schoonmaak dolblij: dat werd bij hen thuis gevierd met een grote stapel pannenkoeken!
Dank je Dolle Mina!
Tegenwoordig is de voorjaarsschoonmaak bijna uitgestorven. Dat heeft te maken met het overstappen van kolenkachels op centrale verwarming, blijkt uit historisch onderzoek. Die kachel bracht zoveel viezigheid met zich mee, dat eens per jaar de hele boel ondersteboven eigenlijk wel noodzaak was. De opkomst van de centrale verwarming en Dolle Mina’s, die het huishouden niet meer als het belangrijkste in het vrouwenleven zagen, maakten daar een einde aan. Oh, dus dat spinrag langs mijn plafond is eigenlijk heel modern en geëmancipeerd! Hmm, ik haal er toch maar even een zwabber langs…
En wat doe jij? Hou jij een voorjaarsschoonmaak, of heb je die al achter de rug?
Heb je een huishoudschema om systematisch het hele huis door te werken? Of doe je het huishouden een beetje zoals het uitkomt?