Precies 50 jaar geleden, op zaterdag 4 november 1973, was de eerste autovrije zondag. Een gebeurtenis die destijds de straten van Nederland volledig veranderde. Een dag waarop auto’s van de weg werden geweerd en steden een geheel nieuwe sfeer kregen. Het was een maatregel om de energieproblemen van toen op te lossen. Maar hoe ging dat precies en was dat wel effectief, kunnen we hier nog wat van leren en komt de autovrije zondag ooit terug?
Lees hier alles over de autovrije zondag. Liever wat herinneringen ophalen? Autoloze zondag – kun jij je het nog herinneren?
De energiecrisis en de geboorte van de autovrije zondag
De vroege jaren ’70 waren getekend door een wereldwijde energiecrisis. Nederland was daarop (helaas) geen uitzondering. Olieprijzen schoten omhoog en er was een drastische vermindering van de olievoorraad. De regering stond voor een grote uitdaging: hoe konden ze de schaarse olie rationeel gebruiken en tegelijkertijd de bevolking bewust maken van het energieprobleem?
Het antwoord was de Autovrije Zondag. Op deze dag werden alle auto’s van de Nederlandse wegen geweerd. De stad veranderde in een oase van rust, en mensen gingen op zoek naar alternatieve manieren om zich te verplaatsen. Fietsen, wandelen, skaten, en zelfs paard en wagen werden populaire vervoersmiddelen. Deze dag markeerde niet alleen een breuk met de dagelijkse routine, maar het bracht ook gemeenschappen samen, omdat mensen elkaar ontmoetten op straat, in plaats van langs elkaar heen te razen in hun auto’s.
De eerste autovrije zondag – 4 november 1956
Op 4 november 1956 was in Nederland de eerste autovrije zondag. De aanleiding hiervan was de Suezcrisis. Een conflict dat draaide om het eigendom en de toegang tot het Suezkanaal.
De Egyptische president Nasser wilde de controle over het Suezkanaal overnemen van de Frans-Britse maatschappij die het exploiteerde. Dit leidde tot woede bij Frankrijk en Engeland. Als gevolg van het conflict werd de olietoevoer vanuit het Midden-Oosten naar Europa enorm verminderd. In reactie op deze crisis werd de eerste autovrije zondag in Nederland georganiseerd.
Hoe autoloze zondagen leidden tot grote olieopslag
In oktober 1973 brak er opnieuw oorlog uit in het Midden-Oosten, dit keer tussen Israël en zijn Arabische buren. Als reactie op de steun van de Verenigde Staten en Nederland aan Israël boycotten de Arabische landen de export van olie naar onze regio. Nederland bevond zich in het hart van een energiecrisis, met stijgende olieprijzen en een kritiek tekort aan brandstof.
De Nederlandse regering, onder leiding van premier Den Uyl, moest drastische maatregelen nemen om energie te besparen. Rantsoenering van benzine, aanhouden van een strategische oliereserve, energiebesparende maatregelen en zoeken naar alternatieve energie waren andere acties die werden ondernomen. Wat veel mensen echter niet beseffen, is dat oliemaatschappijen de feitelijke beheerders waren van de olievoorraad, en niet de olieproducerende landen. Dit betekent dat tijdens de olieboycot van 1973, er meer olie werd opgeslagen in Europoort dan ooit tevoren.
De oliecrisis van 1973 – 18 november 1973 tot 13 januari 1974
Tussen 18 november 1973 en 13 januari 1974 werden meerdere autoloze zondagen gehouden in Nederland als gevolg van de oliecrisis. De Organisatie van Olie-Exporterende Landen (OPEC) verhoogde de olieprijzen met 70 procent. Bovendien werd de olie-export naar het Westen vrijwel volledig stopgezet vanwege de steun aan Israël in de Jom Kippoeroorlog.
Om te voorkomen dat de strategische oliereserves uitgeput raakten, werden diverse maatregelen genomen. Er werd een snelheidsbeperking van 100 km/u op snelwegen ingevoerd, en binnen de bebouwde kom werd de maximumsnelheid verlaagd naar 60 km/u. De eerste autoloze zondag in deze periode vond plaats op 18 november 1973. Het resultaat was naar verluidt een besparing van meer dan 10 miljoen liter brandstof.
Een week later, tijdens de 2e autovrije zondag, werden ook bromfietsen van de weg geweerd. Hoewel dit voor veel mensen de gelegenheid bood om met de fiets op pad te gaan, klaagde de horeca, vooral aan de kust, over verlies van inkomsten omdat dagjestoeristen weinig vertier vonden. Deze situatie leidde zelfs tot een dreigende mars op Brussel door de Oostendse horeca. Als gevolg hiervan werd de laatste autovrije zondag in die periode, op 13 januari 1974, al om 20.00 uur beëindigd, in plaats van 03.00 uur.
De autovrije zondag van 1994 – 16 oktober 1994
Op 16 oktober 1994 organiseerde Veilig Verkeer Vlaanderen, nu bekend als VSV, een autovrije zondag onder het motto ‘Zondag Zonder’. Deze keer was er geen oliecrisis als aanleiding, maar eerder de wens om duurzamer met auto’s en openbaar vervoer om te gaan. Deze dag werd gekoppeld aan de Trein-Tram-Busdag, waarbij iedereen een dag lang onbeperkt gebruik kon maken van het openbaar vervoer in heel België met slechts 1 biljet.
Autovrije initiatieven in de jaren 80, 90 en 2000
Vanaf 1982 werden er verschillende kleinschalige autovrije zondagen georganiseerd, meestal op stedelijk niveau. Deze initiatieven hadden als doel om milieubewustzijn te vergroten en de verkeersveiligheid onder de aandacht te brengen. In 2005 deden 24 steden mee, en in 2009 werd het hele Brussels Hoofdstedelijk Gewest autovrij gemaakt, wat meteen het grootste aaneengesloten autovrije gebied in Europa vormde.
Interessante weetjes over de autovrije zondag
- Als gevolg van de Suezcrisis ontstond de iconische ‘Mini’. De baas van BMC (British Motor Corporation) wilde een zuinige auto als reactie op de brandstof slurpende auto’s van die tijd. Dit resulteerde in de geboorte van de Mini, een compacte auto die groot genoeg was om vier volwassenen te vervoeren.
- In de Colombiaanse hoofdstad, Bogota, wordt al 48 jaar elke zondag een autovrije dag gehouden, bekend als ‘Ciclovia’ of ‘fietsweg’ De reden voor dit initiatief was niet direct energiebesparing of milieuoverwegingen, maar simpelweg omdat de Colombianen het idee leuk vonden om overal te kunnen fietsen.
- Op de eerste autovrije zondag in de jaren 70, op 18 november 1973, vond ook de belangrijke WK-kwalificatiewedstrijd Nederland-België plaats. Voor meer dan 52,000 fans was de autoloze zondag geen belemmering om het Olympisch Stadion te bereiken. Duizenden supporters reisden per trein naar de wedstrijd, ondanks enige controverse in de wedstrijd. Een laat, en beslissend doelpunt van Jan Verheyen werd ten onrechte afgekeurd, wat tot enige teleurstelling bij de Belgen leidde.
Wat kunnen we van de autovrije zondag leren?
En de hamvraag: wat hebben we hiervan geleerd? 50 jaar later kunnen we nog steeds lessen trekken uit de Autovrije Zondag. Het was niet alleen een poging om energie te besparen, maar ook een gelegenheid om bewust te worden van ons verkeersgedrag en de impact op het milieu. Dit initiatief laat je nadenken over duurzame alternatieven voor woon-werkverkeer, zoals fietsen, carpoolen, of gebruikmaken van het openbaar vervoer. Maar, het is ook een herinnering aan het belang van gemeenschap en hoe we, ondanks technologische vooruitgang, contact met elkaar kunnen maken. Want dat fietsen over de snelweg had toch wel wat leuks. Dan nog niet te beginnen over de picknick op die drukke weg.
Keert de oorspronkelijke autovrije zondag ooit terug?
Hoewel de autovrije zondag in de jaren 70 werd afgeschaft, blijft het een interessant concept voor vandaag de dag. Verschillende gemeenten in Nederland doen om de paar jaar mee aan de Autovrije Dag van de Europese Mobiliteitsweek om milieubewustzijn te vergroten. Recentelijk hebben sommige organisaties en activisten echter gepleit voor de herintroductie van de originele Autovrije Zondag in Nederland.
Dit voorstel komt vooral vanwege de stijgende benzineprijzen en de hedendaagse zorgen over energiecrises. Het Internationaal Energieagentschap (IEA) is zelfs van mening dat de Autovrije Zondag, vooral in grote steden, opnieuw moet worden overwogen. Het is een van de 10 initiatieven die het IEA heeft voorgesteld om de huidige energiecrisis aan te pakken.
Of dit voorstel daadwerkelijk zal worden uitgevoerd, is onzeker. Wij denken zelf van niet. Wat denk jij?
Meer blogs: